نویسنده: مهدیه اکرمی فر
منبع: اختصاصی سایت مرسلات

 
چکیده
لباس به عنوان وسیله ای که تقریباً به طور دائم در تماس با بدن انسان است می تواند با توجه به اختلاف رنگ، جنس، مدل و اندازه ای که دارد تأثیرات متفاوتی بر سلامت انسان داشته باشد و اگر مطابق با موازین شرع مقدس اسلام و دستورهای معصومین انتخاب شود می تواند به عنوان عاملی درجهت حفظ سلامت انسان واقع گردد.
باتوجه به روایات ، پوشاک به دو دسته کلی مناسب و نامناسب تقسیم می شوند و مناسب ترین لباس لباسی است که پاکیزه باشد ، رنگ آن سفید باشد ، جنس آنپنبه و یاکتان باشد ، خوشبو و راحت باشد وآنگونه که از روایات فهمیده می شود معصومین بیشتر به آثار لباس بر سلامت روح توجه داشته اند و آثاری مثبت از جمله خضوع، حلم، مهارت نفس سرکش و آراستگی و قرار گرفتن در امان خداوند را در ارتباط با انتخاب لباس مناسب و آثار ی منفی همچون کبر و ذلت و اندوهناکی و دشمنی خداوند با انسان را در ارتباط با لباس نامناسب مطرح فرموده اند همچنین تأثیر برخی از ویژگیهای لباس از جمله رنگ، جنس، مدل و اندازه آن تا حدودی برسلامت انسان در علم کلاسیک بررسی و مورد آزمایش قرار گرفته است و ماحصل این آزمایشات نشان دهنده اهمیت گفتار معصومین در چندین قرن پیش است.
با آزمایشاتی که در تأثیر رنگها بر انسان انجام شده مشخص شده است که از میان تمام رنگها، رنگ سفید از اهمیت بیشتری برخوردار است و کار برد بیشتری د رجهت حفظ سلامتی انسان داراست و همچنین پوشاک پنبه ای و کتانی بهترین پوشاک، از نظر سنخیت داشتن با بدن انسان می باشند و پوشاکی که تنگ باشند ، خطر ابتلا به بیماریهای مختلف از جمله تنگی نفس، اختلال خون رسانی، ایجاد خستگی، مشکلات گوارشی و حساسیت و آلرژی پوستی را افزایش خواهند داد و پوشاکی که مطابق با فرهنگ بیگانگان و کفار انتخاب شوند تأثیراتی همچون انواع فسادهای اخلاقی و آلودگی های جنسی و بیماریهای گوناگون آمیزشی و طلاق را به همراه خواهند داشت و لباسهایی که جهت شهرت طلبی و مطابق با امیال نفسانی انتخاب گردد، موجب برانگیختن حسرت افراد واتلاف عمر و ضایع کردن حق دیگران شده و آنها را به رذایل اخلاقی همچون غرور و خودپسندی و خودنمایی گرفتار خواهد کرد.
واژگان کلیدی: سلامت جسم، سلامت روح، لباس، تأثیر­­
 
مقدمه
انسانها برای پیمودن مسیر تکامل نیازمند دستورات الهی می باشند که از طریق وحی توسط پیامبران و انتقال به امامان معصوم به دست آنها رسیده است.
چرا که همانگونه که هر سازنده ای طرز کارکرد محصول خویش را بهتر می داند خالق هستی به عنوان احسن الخالقین می داند که انسان که یکی از مخلوقات اوست چه نیازهایی دارد به همین دلیل زمانیکه آدم و حوا را به زمین فرستاد اولین نیازی که از آنان برطرف فرمود لباسی از بهشت برای ایشان نازل فرمود تا عیوب آنان را بپوشاند و موجب آراستگی آنان گردد.
پس لباس یکی از اولین نیازهای انسان است که دارای ویژگیها و انواع متفاوتی می باشد که توجه به هر یک از این ویژگیها و شناخت آنها آنگونه که آفریدگار هستی تشخیص داده بسیار لازم و ضروری می باشد. ما می توانیم ویژگی لباسهای مناسب و نامناسب را با توجه به گفتار گرانبهای ائمه معصومین شناسایی کرده و با شناخت آثار آنها و به کاربردن فرمایشات ایشان گامی در جهت سلامتی خویش و سیر تکاملمان برداریم و بدین ترتیب جامعه ای سالم لااقل از ناحیه انتخاب پوشاکی مناسب داشته باشیم.
در این مقاله که با روش کتابخانه ای نوشته شده است ابتدا به بیان ویژگی های لباس پیامبر به عنوان اسوه دین و سپس ویژگی های لباس مناسب و نا مناسب از دیدگاه اسلام و در پایان به بیان تأثیر این ویژگی ها بر سلامت انسان پرداخته خواهد شد.
لباسهای پیامبر
لباسهای پیامبر اسلام شامل دو دسته: لباسهای معمولی و نظامی بود.
لباسهای معمولی ایشان شامل لباسهای سراسری، عمامه، تن پوش، پائین پوش و پاپوش و کمربند بود. ایشان از لباسها با رنگ های مختلف (سبز، سفید، قهوه ای، زرد، مشکی) با توجه به موقعیتهای متفاوت استفاده می فرمود که همگی نسبتاً گشاد بوده و از جنس پنبه یا کتان بودند[1] و بیشتر لباسهایش سفید رنگ بوده و به پوشیدن رنگ سفید بسیار سفارش می فرمود[2].
ایشان لباس وصله داری داشت که گاهی آنرا می پوشیدو بلندی لباسهای آن حضرت تا بالای قوزک پاها بود[3].

ویژگی لباس مناسب از نظر معصومین
باتوجه به روایات معصومین لباس مناسب، لباسی است که حلال باشد، پاکیزه و آراسته باشد[4]، از جنس پنبه یا کتان باشد[5]، معطر و خوشبو باشد[6] و رنگ آن بهتر است سفید باشد[7] و گاهی زبر و خشن باشد[8] و مقتصدانه انتخاب شود[9].

ویژگی لباس نامناسب ازنظر معصومین
لباس های نامناسب از دیدگاه معصومین لباسهایی است که به اندازه ای بلند هستند که روی زمین کشیده می شوند و استفاده از این لباسها نشان از تکبر معرفی شده است[10] و لباس شهرت که پوشنده آن مطرود خداوند است[11].و آنچه که مخصوص جنس مخالف باشد[12]و لباس فاخر که جهت تکبرورزیدن پوشیده می شود[13] و آنچه که با پوشیدن آن انسان شبیه بیگانگان و کفار شود[14]و لباسی که به رنگ سیاه باشد، کراهت دارد مگر عمامه و عبا[15]و لباسی که به رنگ ارغوانی باشد[16]و لباس حریر خالص و طلا بافت برای مردان که از خصلتهایی است که موجب هلاکت قوم لوط شد[17]و لباس نازک برای زنان[18]و لباس بزرگسالان که شبیه به جوانان باشد[19] و همچنین لباسی که تجملی باشد که پوشیدن آن نشانه همراهی با شیطان معرفی شده است[20].

آداب لباس پوشیدن
آداب زیادی برای پوشیدن لباس به خصوص هنگام پوشیدن لباس نو در روایات بیان شده که از میان آنها می توان به بسم الله گفتن هنگام پوشیدن لباس[21] و ایستاده پوشیدن لباس پائین تنه[22] و پوشیدن پیراهن قبل از شلوار و رو به قبله پوشیدن[23] و وضوگرفتن و دعا خواندن هنگام پوشیدن لباس نو و صدقه دادن به فقیران[24] اشاره کرد که رعایت این آداب می تواند به حفظ سلامتی انسان کمک کند.

آثار لباس مناسب بر سلامت روح و جسم انسان(در روایات)
با بررسی روایات مختلفی که در مورد لباس بیان شده فهمیده می شود که اگر لباس، مناسب انتخاب شود می تواند آثار قابل توجهی بر سلامت جسم و رو ح انسان داشته باشد یکی از این آثار آراستگی ظاهر انسان است[25] که موجب نشاط دل، وجاهت اجتماعی و حفظ حرمت انسان می شود[26]. اثر دیگر برطرف شدن غم و اندوه با پوشیدن لباس پاکیزه[27]و نعلین زرد می باشد[28]و بخشیدن لباس به فقیر موجب تواضع و خشوع دل و مهار شدن نفس سرکش خواهد شد[29]. قوی شدن بدن با پوشیدن لباس کتان[30]و افزایش طول عمر انسان با پوشیدن لباس سبک و کفش راحت[31] و جلای چشم و افزایش مال و فرزندان با پوشیدن نعلین زرد[32] از جمله آثار دیگری است که می توان برای لباس مناسب نام برد.

آثار لباس نامناسب بر روح و جسم انسان
یکی از آثار پوشیدن لباس نامناسب خوار شدن نزد خدای متعال است که با پوشیدن لباس بیگانگان حاصل می شود[33] و دیگری ذلت و پستی انسان و دشمنی خداوند با او در گرو پوشیدن لباس شهرت[34] و همچنین الم و اندوهناکی انسان هنگامی که لباس پائین تنه را ایستاده بپوشد[35] و نعلین سیاه برپا کند[36].

عوامل موثر در تأثیرات جنس لباس
عوامل تأثیر گذار باتوجه به جنس لباس به سه دسته کلی تقسیم می شوند: تولید و انتقال بار الکتریکی، قابلیت نفوذ پوشاک و بازتاب و دفع تشعشات درونی و بیرونی.
هریک از این عوامل به گونه ای می توانند باتوجه به جنس لباس متغیر باشند و آثار متفاوتی را بر انسان ایجاد کنند. در میان همه انواع پوشاک، آنهایی که از جنس پنبه یا کتان تهیه شده باشند مناسبترین پوشاک محسوب می شوند چون بار الکتریکی را در بدن افزایش نمی دهند و بدین وسیله موجبات آرامش اعصاب و افزایش تحمل انسان را فراهم می کنند و به دلیل داشتن شباهت بیشتر با پوست انسان از نظر فیزیولوژیکی قابلیت نفوذ بیشتری داشته و به دفع حرارت مازاد بدن کمک کرده و با جلوگیری از اختلالات ناشی از عدم دفع حرارت مازاد بدن در تضمین سلامت انسان نقش موثری ایفا می کنند[37].

خواص الیاف مختلف و تأثیر آن بر سلامت انسان
الیاف به طور کلی به دو دسته مصنوعی و طبیعی تقسیم می شوند.
الیاف طبیعی هم به سه دسته کلی لیف های نباتی، حیوانی و معدنی تقسیم می شوند که از این میان برای تهیه انواع پارچه ها بیشتر از پنبه، کتان، پشم و ابریشم استفاده می شود[38]. 
خواص پارچه های کتانی:
این پارچه ها دارای سطحی صاف و درخشنده اند و زودتر از پنبه تمیز می شوند. لذا در مصر باستان به عنوان سمبل خلوص و پاکی شناخته می شوند. جاذب خوب آب هستند و جذب کننده عرق بوده و با خیس شدن باعث خنک شدن می شوند[39].
چنانچه لباس زیر انسان در چهار فصل از پارچه کتانی باشد، پوست بدن که مظهر سلامتی است نرم و لطیف نگه داشته می شوند و از لاغری غیرطبیعی نیز ممانعت به عمل می آید[40].
باتوجه به صاف بودن سطح ظاهری الیاف آن نسبت به کثافات و باکتری ها حساس می باشد و از این خاصیت کتان استفاده بهداشتی می گردد و معمولاً برای تهیه روپوش پزشکان و دستمال جیبی از کتان استفاده می شود[41].
خواص پارچه های پنبه ای (نخی):
پارچه هایی که از الیاف پنبه تهیه می شوند هادی حرارت هستند و حرارت بدن را به بیرون منتقل می کنند در نتیجه خنک هستند و عایق حرارتی خوبی نیز می باشند و تهویه بدن با این پارچه ها بهتر صورت می گیرد[42].
این پارچه ها در برابر سائیدگی مقاوم هستند و به راحتی لکه گیری و شستشو می شوند[43]. در سراسر جهان برای پانسمان سوختیگها و زخمها از پارچه های پنبه ای خالص استفاده می شود چرا که این پارچه ها با خواص منحصر بفرد خود موجب بهبود سریعتر زخم می شوند و هیچ گزارشی راجع به حساسیت پوست در برابر منسوجات پنبه ای داده نشده است[44]. الیاف پنبه چون بیشترین سنخیت را با بدن انسان دارند بیشترین هماهنگی را با بدن انسان دارا می باشند[45]
خواص پارچه های پشمی:
پشم الیافی حیوانی است که از پروتئین مخصوصی به نام کراتین تشکیل شده است.
از خواص فیزیکی پشم می توان به خاصیت ارتجاعی آن، نازکی و ظرافت، درخشندگی و شفافیت استحکام و جذب رطوبت و گرمی و الکتریسیته بودن آن اشاره کرد[46].
پارچه های تهیه شده از پشم به علت ذخیره شدن هوا در بین الیاف آنها، عایق می باشند و از دفع و انتقال حرارت و بار الکتریکی بدن به خارج جلوگیری می کنند.
به واسطه عایق بودن، لایه گرم اطراف بدن را ثابت نگه می دارند و موجب گرم نگه داشتن بدن می شوندو چون خاصیت رطوبت پذیری دارندو دارای خلل و فرج می باشند عرق بدن را جذب کرده و آن را به آرامی تبخیرمی کنند و بدین طریق حرارت بدن را در خود نگه می دارند[47].
خواص پارچه های ابریشمی:
پارچه های ابریشمی از ابریشم که ازجمله الیاف حیوانی است تهیه می شود این پارچه ها زیبا و لطیف هستندو همانند پشم قدرت زیادی در جذب آب دارند و قلیایی های ضعیف مانند صابون و آمونیاک اثر بسیار ناچیز بر روی آن می گذارند. هادی حرارت نیستند و حرارت را درخود نگه می دارند[48].
این پارچه ها نقش عایق را بازی می کنند و از دفع و انتقال بارالکتریکی بدن به خارج جلوگیری 
می کنند و طبعاً اثرات مضری نسبت به وضع مزاجی فعال و حساس مردان به دنبال دارند زیرا به طور طبیعی سوخت و ساز در بدن مردان بیشتر است و نباید با عوامل محرک دیگری تحریک شود و شاید به همین علت شارع مقدس پوشیدن لباس حریر را برای مردان حرام اعلام فرموده است[49].
خواص الیاف مصنوعی:
امروزه بر اثر پیشرفت تکنولوژی و علوم شیمی مدرن الیاف مصنوعی جای الیاف طبیعی را گرفته اند و متأسفانه این الیاف هیچ گونه سنخیتی با شرایط طبیعی و بیولوژیکی بدن ندارند و به شکلهای مختلف منشأ اختلالات گوناگونی در بدن می شوند[50]. همه پوشاکی که با الیاف مصنوعی تولید می شوند خاصیت الکتریسیته زایی و در نتیجه ایجاد تحریک عصبی دارند. هادی گرما هستند و بدن احساس گرمای زیادی می کندو چون نمی توانند عرق بدن را به راحتی جذب کنند باعث آلرژی و تحریک پوستی می شوند[51].

تأثیر رنگ پوشاک بر سلامتی انسان
پزشکان هندی بر این باورند که رنگ، هم درونی و هم بیرونی است و رنگ ها در سطحی از انرژی، جسم و روان انسان را تحت تأثیر قرار می دهند[52]. براساس دانش رنگ شناسی فهمیده می شود که رنگ تأثیری خاص بر موجود زنده و همین طور بر سرشت انسان می گذارد و انسان می تواند رنگها را در ذهن خود از هم تفکیک کند و تجربه آموخته که هررنگ احساس متفاوتی در ما به وجود می آورد[53]. حال به بیان خواص بعضی رنگها که درقرآن از آنها نام برده شده می پردازیم.
 
 
خواص رنگ سفید و تأثیرات آن:
رنگ سفید رنگی است براق و چون تمام اشعه را رد می کند گریزاننده میکربها و علامت پاکی ظاهر و باطن است[54]. موجب حساسیت نمی شود و تمام اشعه تابیده شده را گرفته و منعکس می کند، در نتیجه گرمای زیاد تولید نکرده و در حفظ و تنظیم حرارت بدن که مرکز آن در هپیوتالاموس مغز است موثر است. از آسیب دیدن توسط پشه ها جلوگیری می کند چون پشه ها از رنگ سفید فراری هستند. مبرا ازا مواد سمی چون آرسنیک، کرومات، سرب و آنیلین می باشدکه هرکدام از این ها ممکن است ایجاد آلرژی یا مسمومیت نمایند[55].
خواص رنگ آبی:
رنگ آبی با طراوت و شفاف است. آرامش درونی و ضمیر باطن می دهد و نشانگر امنیت، صلح و نظم است. کشش عضلانی را کاهش می دهد لذا برای کسانی که که فشار خون بالا دارند مناسب و آرامبخش نبض و تنفس بوده چون موجب کاهش فشار خون می شود و روی بخش پاراسمپاتیک سیستم عصبی خود کار تأثیر می گذارد[56]. ضد درد و مسکن مخصوصاً برای دردهای عصبی و هیجانات است و برای وسواسی ها و دیوانگان و تبداران و بی خوابها مفید است. مگسها از آن گریزانند و پشه ها جاذب آن هستند[57].
خواص رنگ سبز:
رنگ لباس بهشتیان است، ایجاد آرامش و بهجت و سرور می کند و باعث تعادل روحی و افزایش درک و تحمل انسان می شود[58]. درد میگرن را کاهش داده و بی خوابی را مرتفع می کند وبا ایجاد ثبات قدم، استقامت و ایستادگی در برابر تغییرات حس برتری از نظر قدرت را در انسان ایجاد کرده و از مبتلا شدن به زخم معده و سوء هاضمه که اغلب ناراحتی و اضطراب، عامل ایجاد آن می باشد، جلوگیری می کند[59].
خواص رنگ زرد:
رنگ زرد حالت گرم کنندگی دارد اگر روشن باشد نگاه به آن مسرت می آورد و اگر به نارنجی متمایل باشد هیجان انگیز بوده و نبض را به آرامی زیاد می کند. از بقیه رنگ ها زودتر دیده می شود و بیشتر از بقیه برای جلب توجه مورد استفاده قرار می گیرد[60]. نشان شادمانی است و حالاتی چون امیدواری ایجاد می کند و گاهی می تواند منجر به انقباض عضله گردد[61].
خواص رنگ قرمز
رنگ قرمز گرم کننده بوده، فشار خون را افزایش می دهد اما تنفس را کمتر می کند، محرک، فعال و سمپاتیک است فعالیت جنسی را زیاد می نماید و جریان خود را افزایش می دهد[62].برای جلب توجه و علامت دادن از فواصل دور مفید است و تماس دائمی با رنگ قرمز و ایجاد عکس العمل های روانی حاصله به جهت تحریک اعصاب و تأثیر آن در فعالیت عمومی موجب سلب آرامش و آسایش می شود[63].
خواص رنگ سیاه
رنگ سیاه نمایانگر مرز مطلق است و با وجود آنکه استفاده از آن در نظر اسلام مکروه است اما در بعضی موارد همچون عزاداری ها و حفظ حجاب و عفاف بانوان و جلوگیری از حرص و ولع نظر بازان و مزاحمت بیماردلان و تخفیف امیال جنسی، کراهت آن برداشته می شود[64].

تأثیر لباسهای تنگ بر سلامت انسان
پوشیدن لباسهای تنگ به خصوص اگر ساعتهای طولانی باشد تأثیرشایانی بر بدن انسان می گذارند و سلامتی او را به مخاطره می اندازند از جمله این تأثیرات می توان به اختلال خون رسانی در عروق، کاهش عمل تنفس، افزایش بیماریهای عفونی و رفلاکس معده در بارداری، ایجاد خستگی و کوفتگی، ایجاد مشکلات گوارشی، گسترش تومور سرطانی سینه و ایجاد کهیر، حساسیت و آلرژی پوستی اشاره کرد[65].
همچنین پوشیدن شلوارهای تنگ باعث مبتلا شدن به عفونتهای قارچی و میکروبی و ابتلاء به بیماری خطرناک استمناء که از نظر شرع نیز حرام اعلام شده است می شود[66] و استمناء نیز آثار زیانباری از جمله حسادت، غم، گوشه گیری، بی حالی و ترسوشدن، نقصان حافظه، تنگی نفس، بی اشتهایی و ناراحتیهای مربوط به دستگاه تناسلی و شبکیه چشم را موجب می شود[67].

رابطه مدل لباس با فرهنگ و تأثیر آن بر سلامت انسان:
لباس نمادی از شخصیت انسانهاست و بیان کننده رازهای درونی افراد می باشد و هرکس با لباسی که می پوشد نشان می دهد که چه افکار و ایدئولوژی را در زندگی خویش دنبال می کند.
اگر انسان در زندگی فاقد بصیرت و آگاهی باشد واصول زندگی اسلامی خود را نشناسد، دچار تقلیدی کورکورانه از فرهنگ غرب می گردد و عواقبی همچون فساد اخلاقی و انحطاط روحی را برای خود رقم خواهد زد[68] چرا که برهنگی و پوشش نامناسب باعث انحرافات متعدد و تحریک غریزه جنسی در افراد شده و چنانکه افراد روی احساسات و عواطف خود کنترل نداشته باشند، دچار شهوات منفی و حرام شده و به تبع آن فسادهایی از جمله تجاوز به عنف، آدم کشی، چشم چرانی و آلودگی های جنسی و بیماریهای گوناگون آمیزشی، طلاق، عدم ازدواج در پی خواهد داشت[69]. در مقابل، پوشش مناسب نشاندهنده صحت عقل و سلامت روح افراد است چرا که هرچه عقل انسان کامل تر باشد دقت نظر او در اجرای قوانین الهی بیشتر است و کمتر به بیماریهای روانی از قبیل افسردگی، خودکشی، عنادورزی و بیماریهای جنسی گرفتار می شود[70].
 
رابطه مدل لباس با اخلاق اجتماعی و آثار آن
از نظر شارع مقدس آراستن خود، امری لازم است اما خودآرایی که مطابق با هوای نفس نبوده و مطابق با حدود و موازین کاملا مشخص از طرف شارع اسلام باشد[71]. چراکه اگر خودآرایی نامشروع باشد پوشش انسان وسیله ای برای شهرت طلبی او می گرددو او را به رذایل اخلاقی همچون غرور و خودپسندی، خودنمایی و شهرت طلبی گرفتار خواهد کرد[72] با برانگیختن حسرت افراد دیگر و اتلاف عمر و ضایع کردن حق دیگران دچار نوعی اندوه و دلتنگی خواهد شد[73].
عوامل موردتوجه در انتخاب پوشاک
به طورکلی این عوامل به عوامل عمومی و شخصی تقسیم می شوند.
عوامل عمومی عبارتند از راحتی فیزیولوژیکی، راحتی گرمایی و راحتی روانی که همان حالاتی است که افراد در مقابل پوشاک مختلف با جنس ها و مدل و رنگهای متفاوت در خود احساس می کنند[74]و عوامل شخصی همان سن افراد، موقعیت، درآمد، فرهنگ و جنسیت افراد است که هرکدام عاملی موثر برای انتخاب نوع، طرح و رنگ لباس می باشد.
از میان این عوامل سن افراد، در انتخاب لباس مناسب آنها حایز اهمیت بیشتری می باشد[75] و با توجه به خصوصیات انسان در هر دوره زندگی (نوزادای، کودکی، جوانی، پیری) باید لباس مناسب با همان دوره انتخاب گردد. تا از ایجاد اثرات منفی ناشی از ناهماهنگی لباس با سلامت انسان جلوگیری گردد.
 
نتیجه گیری
لباس انسان با توجه به ویژگیهایی که دارد می تواند بر سلامت انسان تأثیر گذار باشد. اگر ویژگیهایی که برای انتخاب لباس موردتوجه قرار می گیرد عقلانی و مطابق با آموزه های وحیایی باشد می تواند به حفظ سلامت انسان کمک کند و برعکس اگر مطابق با امیال نفسانی و فرهنگ غربی و بیگانگان باشد می تواند سلامت انسان را به مخاطره بیندازد.
همان طور که در این مقاله بدان پرداخته شد هریک از ویژگیهای لباس (رنگ، جنس، اندازه و مدل آن) تأثیری به خصوص بر بدن انسان به جای می گذارد و این نشانی از اهمیت شناخت تأثیر هریک از این ویژگیهاست تا بتوانیم لباسی مناسب در جهت حفظ سلامت خویش انتخاب کنیم.
 
فهرست منابع مقاله
1- برقی، احمد بن خالد، المحاسن، چاپ دوم، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1371
2- برند فلماء، کلاوس، رنگها در طبیعت شفابخش آنها، شهناز آذرنوش، تهران- ققنوس، 1376
3- پاکنژاد، رضا، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 18، چاپ اول، تهران، نشر بنیاد فرهنگی شهید پاکنژاد، 1393
4- جوادی آملی، عبدالله، مفاتیح الحیاه، چاپ پانزدهم، قم، مرکز نشر اسراء، 1391
5- حداد عادل، غلامعلی، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، چاپ هفدهم، تهران، انتشارات صدا و سیما، 1386
6- حکیمی، محمدرضا، الحیاه، ج4، احمد آرام، چاپ هشتم، قم، دلیل ما، 1386
7- خدادادی، جمشید، پانزده روز تا سلامتی، تهران، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، موسسه نشر شهر، 1389
8- خسروی، مهدی، گیاهان دارویی و نحوه کاربردآنها، چاپ دهم ،تهران، محمد، 1387
9- رفیعیان، حامد، چندگام تا پیروزی بر روزمرگی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهرودی، 1391
10- رضاییاصفهانی، محمدعلی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ج 2، چاپ چهارم، رشت، کتاب مبین، 1383
11- صدوق، محمد بن علی بابویه قمی، عیون الاخبار الرضا، تهران، جهان، 1387
12- رنجدوست، شبنم، تاریخ لباس ایرانیان، تهران، جمال هنر، 1387
13- صبوراردوبادی، احمد، آئین بهزیستی اسلام، چاپ دوم، بیجا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1374
14- طباطبائی، محمدحسین، سنن النبی، حسین استادولی، چاپ دوم، تهران، پیام آزادی، 1382
15- طبرسی، رضی الدین ابی نصر الحسن بن الفضل، مکارم الاخلاق، محسن کاظمی، چاپ اول، انتشارات میم، 1389
16- علی اکبرزاده، مهدی، رنگ و تربیت، چاپ اول، بی جا، 1373
17- علمدار یزدی، علی اصغر، خواص الیاف (نخ و پارچه)، چاپ اول، یزد، دانشگاه یزد، 1386
18- کریم خوانی، حمزه، حجاب زینت زن، چاپ اول، قم، مرکز فرهنگی انصارالمهدی، 1375
19- کلینی، محمد بن یعقوب الرازی، الکافی، ج 6، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365
20- لکی صرافی، صفرعلی، طب اسلامی، تهران، المعی، 1391
21- لوشر، ماکس، روانشناسی رنگها، لیلامهرادپی، چاپ نهم، تهران، حسام،1381
22- مجلسی، محمدباقر، حلیه المتقین، چاپ اول، انتشارات افشار، 1368
23- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، ج 6، چاپ هشتم، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1369
24- نیلی پور، مهدی، بهشت اخلاق، ج 1، چاپ پنجم، اصفهان، موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر، 1388
25- یاوری، حسین، نساجی سنتی ایران، چاپ اول، تهران، سوره مهر، 1380


[1]. شبنم رنجدوست، تاریخ لباس ایرانیان، تهران، نشر جمال همسفر، 1387، ص 67
[2]. محمدحسین طباطبائی، سنن النبی، ترجمه استاد ولی، تهران، نشر پیام آزادی، چاپ دوم، 1385، ص 121
[3]. همان، ص 121
[4]. جلال الدین سیوطی، جامع الصغیر فی احادیث بشیرالنذیر، ج 2، چاپ اول، بیروت، دارالفکر، 1401، ص 388
[5]. رضی الدین طبرسی، مکارم الاخلاق،محسن کاظمی ،چاپ اول ، انتشارات میم ،1389 ، ص 103
[6]. عبدالله جوادی آملی، مفاتیح الحیاه، چاپ پانزدهم، قم، نشر اسراء، 1391، ص 162
[7]. همان کتاب، ص 205
[8]. محمد حسین طباطبایی، همان کتاب، ص 130
[9]. محمدرضا حکیمی، الحیاه، ج 4، احمد آرام، چاپ هشتم، قم، انتشارات دلیل ما، 1386، ص 276
[10]. رضی الدین طبرسی، همان کتاب، ص 216
[11]. همان، ص 227
[12]. همان، ص 230
[13]. محمدباقر مجلسی، حلیه المتقین، چاپ اول، انتشارات افشار، 1368، ص 8
[14]. عبدالله، جوادی آملی، همان کتاب، ص 163
[15]. جلال الدین سیوطی، همان کتاب، ص 155
[16]. عبداله جوادی آملی، همان کتاب، ص 163
[17]. جلال الدین سیوطی، همان کتاب، ص 155
[18]. رضی الدین طبرسی، همان کتاب، ص 438
[19]. همان، ص 118
[20]. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج6، چاپ هشتم، قم، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، 1369،ص 136
[21]. رضی الدین طبرسی،همان کتاب، ص 86
[22]. همان، ص 200
[23]. همان، ص 201
[24]. همان
[25]. همان، ص 190
[26]. مهدی نیلی پور، بهشت اخلاق، چاپ پنجم،اصفهان، نشر موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر1388،ص 384
[27]. رضی الدین طبرسی، همان کتاب، ص 191
[28]. محمدباقر مجلسی، همان کتاب، ص 10
[29]. همان، ص 222 و ص 224
[30]. محسن کاشانی، همان کتاب، ص 73
[31]. ابن بابویه، شیخ صدوق- عیون الاخبار الرضا، ج 2، حمیدرضا متفید، علی اکبر غفاری، چاپ سوم، تهران درالکتب الاسلامیه، 1365، ص 42
[32]. رضی الدین طبرسی ، همان کتاب ،ص 124
[33]. احمد بن محمد بن خالد، برقی، المحاسن، چاپ دوم، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1371، ص 410
[34]. محمد بن یعقوب الرازی، الکلینی، ج6، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365، ص 444
[35]. رضی الدین طبرسی، همان کتاب ص 200
[36]. محمدباقر مجلسی، همان کتاب، ص 216
[37]. احمد صبوراردوبادی، آئین بهزیستی اسلام، ج 1، چاپ دوم، تهران، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، 1367، صص 150-90
[38]. حسین یاوری، نساجی سنتی ایران، اول، سوره مهر1380، ص 28
[39]. همان ص 32
[40]. مهدی خسروی، گیاهان دارویی و نحوه کاربرد آن، دهم، تهران، نشر محمد، 1387 ص 183
[41]. حسین یاوری، همان کتاب، ص 33
[42]. احمد صبوراردوبادی، همان کتاب، ص 31
[43]. حسین یاوری، همان کتاب، ص 32
[44]. رضا پاکنژاد، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، چاپ اول، بنیاد فرهنگی شهید پاکنژاد 1361، ص 169
[45]. احمد صبوراردوبادی، همان کتاب، ص 106
[46]. حسین یاوری، همان کتاب، ص 35
[47]. احمد صبوراردوبادی، همان کتاب، ص 156
[48]. حسین یاوری، همان کتاب، ص 41
[49]. احمد صبور اردوبادی، همان کتاب، ص 100
[50]. همان ، ص 107
[51]. جمشید خدادادی، پانزده روزتا سلامتی، تهران، نشر موسسه نشر شهر، 1389، ص 225
[52]. مهدی علی اکبر زاده، رنگ و تربیت، چاپ اول، بی جا، 1373 ، ص 24
[53]. کلاوس برند فلماء، رنگ ها در طبیعت شفابخش آنها، شهناز آذرنوش، نشر ققنوس، تهران، 1376، ص 20
[54]. رضا پاکنژاد، همان کتاب، ص 143
[55]. همان صص 152-150
[56]. ماکس لوشر، روانشاسی رنگها، لیلا مهرادپی، چاپ نهم، نشر حسام، تهران، 1381، ص 21
[57]. رضا پاکنژاد، همان کتاب، ص 146
[58]. همان، ص 134
[59]. ماکس لوشر، همان کتاب، ص 81
[60]. رضا پاکنژاد، همان کتاب ص 138
[61]. ماکس لوشر، همان کتاب، ص 66
[62]. رضا پاکنژاد، همان کتاب، ص 142
[63]. احمد صبور اردوبادی، همان کتاب، ص 41
[64]. حمزه کریم خانی، حجاب زینت زن، چاپ اول، قم، عطر یاس، 1389، ص 60
[65]. صفرعلی لکی صرافی، طب اسلامی، چاپ دوم، انتشارات المسعی، تهران، 1391، ص 25
[66]. رضا پاکنژاد، همان کتاب، ص 194
[67]. محمدعلی، رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ج 2، چاپ چهارم، رشت، انتشارات کتاب مبین، 1383،ص 293
[68]. احمد صبواردوبادی، همان کتاب، ص 255
[69]. غلامرضا حدادعادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، چاپ هفدهم، تهران، نشر سروش، 1386، ص 118
[70]. همان، ص 121
[71]. احمد صبوراردوبادی، همان کتاب، ص 56
[72]. حامد رفیعیان، چندگام تا پیروزی بر روزمرگی، تهران، نشر سهروردی، 1391، ص 60
[73]. رضا پاکنژاد، همان کتاب، صص116-115
[74]. علی اصغر، علمدار یزدی، خواص الیاف (نخ و پارچه)، چاپ اول، یزد، نشر دانشگاه یزد سال 1386، صص 195-193
[75]. همان، صص 175-174